اهل‌البیت علیهم‌السلام

اَهل‌‌بِیت (عربی: أهلُ‌الْبَیت) خاندان پیامبر اسلام(ص) هستند. کلمه اهل‌بیت در روایات، در چند معنای مختلف به کار رفته است و در ادبیات شیعی، برای امام علی(ع)، حضرت فاطمه زهرا(س)، امام حسن(ع)، امام حسین(ع) و نُه امام معصوم از فرزندان امام حسین(ع) استفاده می‌شود.
در آیه تطهیر تعبیر اهل‌البیت به کار رفته و بر پاکی و طهارت آن‌ها تصریح شده است. پیامبر اسلام(ص) نیز در احادیثی مانند حدیث سفینه و حدیث ثقلین از جایگاه والای اهل‌بیت در دین اسلام سخن گفته است.

بنابر اعتقاد شیعه اهل‌بیت دارای مقام عصمت هستند و از نظر تقوا و دیگر فضیلت‌ها از همه اصحاب پیامبر(ص) برترند. مودت اهل‌بیت(ع) بر مسلمانان واجب است و ولایت و رهبری جامعه اسلامی بر عهده آن‌هاست و مسلمانان باید در همه آموزه‌های دینی، اهل بیت را مرجع خود بدانند.

مفهوم‌شناسی

در کتب لغت عرب، کلمه «اهل» بر نوعی رابطه و پیوند میان یک انسان با انسان یا چیز دیگری دلالت می‌کند؛ برای نمونه، در عربی، همسر را اهل مرد می‌شمارند، امت هر پیامبری اهل اویند و ساکنان خانه یا شهر، اهل خانه یا شهرند. همچنین، پیروان هر دین و آیینی اهل آن دین‌اند. اهل‌بیت در لغت به معنای ساکنان خانه پیامبر(ص)و نزدیکان او است؛ ابن حیان لغت شناس معروف اهل‌بیت را خواص شخص معنا کرده است وی می گوید: «أهل الرجل: زوجه، و أخص الناس به». اهل‌بیت در اصطلاح و عرف مسلمانان معنای خاصی دارد.

واژه آل در اصل «اهل» بوده که حرف هاء به همزه و سپس به الف تبدیل شده است. کاربرد واژه «آل» از واژه «اهل» محدودتر است؛ زیرا آل به زمان و مکان و حرفه و مانند آن اضافه نشده و به انسان اختصاص دارد و در مورد انسان نیز تنها به انسان‌هایی که جایگاه ویژه‌ای دارند، اضافه می‌شود؛ مانند آل ابراهیم، آل عمران، آل فرعون. علّامه حسن مصطفوی محقق علوم قرآنی، «اهل البیت» را در آیات قرآن کلمه‌ای مرکب از اهل و بیت و منظور از آن را خانواده می داند و هیچ حذف و تقدیری را بر خلاف پاره‌ای از مفسران در این تعبیر قبول ندارد. وی بر این باور است که اگر منظور از اهل‌البیت، اهل بیت‌الرسول باشد این تقدیر بر خلاف فصاحت سخن است افزون بر این که در این صورت خود پیامبر را شامل نمی شود.

اهل بیت در قرآن

کلمه اهل بیت در قرآن در سه آیه به کار رفته است:

1. در آیه۷۳ سوره هود که مربوط به حضرت ابراهیم(ع) و همسر اوست: «قالُوا أَ تَعْجَبینَ مِنْ أَمْرِ اللهِ رَحْمَتُ الله وَ بَرَكاتُهُ عَلَیكُمْ أَهْلَ الْبَیتِ إِنَّهُ حَمیدٌ مَجیدٌ».
2. در آیه ۱۲ قصص که مربوط به خاندان حضرت موسی(ع) است: «فَقالَتْ هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلی‏ أَهْلِ بَیتٍ یكْفُلُونَهُ لَكُمْ وَ هُمْ لَهُ ناصِحُونَ»
3. در آیه ۳۳ سوره احزاب که به آیه تطهیر معروف است. خداوند خطاب به پیامبر و خاندان او فرموده است: «إِنَّما یریدُ الله لِیذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَكُمْ تَطْهیراً؛ خدا فقط می‌خواهد آلودگی را از شما خاندان بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند.» حسن مصطفوی واژه شناس مشهور قرآن معتقد است که اهل بیت در قرآن با توجه به اغراض و قرائن مصادیق مختلفی پیدا می‌کند و دایره شمولش نیز متغیر می‌شود. منظور از اهل بیت در آیه ۷۳ سوره هود ابراهیم و همسر اوست و در ۱۲ قصص پدر و مادر موسی و کسانی است که در بیت عمران هستند و در آیه ۳۳ سوره احزاب منظور مخاطبان هنگام نزول آیه است که همان پیامبر و معصومانی هستند که به امر رسول خدا(ع) زیر عبا مستقر شدند.

اهل‌بیت در روایات

در احادیث نبوی

واژه اهل‌بیت در احادیث نبوی چهار کاربرد مختلف دارد که می‌توان آنها را کاربردهای: اعم، عام، خاص و أخصّ نامید.

1. کاربرد اعم آن، حتی کسانی که هیچ گونه پیوند خویشاوندی نسبی یا سببی با پیامبر ندارند را شامل می‌شود. آنان مسلمانانی‌اند که در پیروی از پیامبر (ص) صادق و ثابت قدمند. چنان که پیامبر (ص) سلمان فارسیو ابوذر غفاریرا از اهل‌بیت به شمار آورده است، در برخی روایات، اهل‌بیت بر افراد دیگری نیز اطلاق شده است که اسامة بن زید و واثلة بن اسقع از آن جمله است.
2. کاربرد عام اهل‌بیت، همه خویشاوندان نسبی پیامبر (ص) را دربرمی‌گیرد؛ یعنی کسانی که صدقه واجب (زکات) بر آنان حرام شده است. در حدیث دیگری، تعبیر اهل‌بیت در خصوص عباس عموی پیامبر و فرزندان او نیز به کار رفته است.
3. کاربرد خاص اهل‌بیت، مربوط به همسران پیامبر(ص) است. بدون شک، همسران پیامبر (ص) مطابق معنای لغوی و عرفی، اهل ‌بیت پیامبرند، مقصود از «بیت» در این جا، بیت سُکنی (محل سکونت) است، نه بیت نَسَب یا نبوت.
4. کاربرد أخصّ اهل‌بیت، به گروهی از خاندان پیامبر (ص) اختصاص دارد که از ویژگی عصمت برخوردارند. مصداق آن در روایاتِ مربوط به آیه تطهیر و آیه مباهله، اصحاب کساء یعنی علی، فاطمه، حسن و حسین (علیهم السلام) هستند. و در احادیثی مانند: حدیث ثقلین و حدیث سفینه که بر وجود اهل‌البیت در همه زمان‌ها دلالت دارند، علاوه بر اصحاب کساء، امامان معصوم از دودمان امام حسین(ع) نیز، مصداق اهل‌بیت هستند.

در احادیث امامان

در احادیث ائمه (علیهم السلام) نیز اهل‌بیت در سه معنا به کار رفته است:

1. کاربرد عامّ که مؤمنان راستین را شامل می‌شود؛ چنان که امام صادق(ع) فرموده است: «هر کس پرهیزکار و صالح باشد از ما اهل‌بیت است». امام(ع) به دو آیه از قرآن کریم بر این معنا استشهاد کرده است: «ومن یتولّهم منکم فإنّه منهم؛ و هر کس از شما(مومنان) آنها (یهود ونصاری) را به دوستی گیرد، از آنان خواهد بود» و «فمن تبعنی فإنّه منّی؛ پس هر که از من پیروی کند، بی گمان او از من است».
2. کاربرد خاصّ آن به خویشاوندان پیامبر (ص) اختصاص دارد. چنان که امیرالمؤمنین فرموده است: «هرگاه در جنگ با دشمنان اسلام کار سخت می‌شد و مردم از مقابله با دشمن خودداری می‌کردند، پیامبر (ص) اهل بیت خود را به کارزار می‌فرستاد، عبیدة بن حارث در جنگ بدر، حمزه در جنگ احد و جعفر طیار در جنگ موته به شهادت رسیدند».
3. کاربرد اخصّ آن به آن دسته از خویشاوندان پیامبر (ص) اختصاص دارد که از مقام و منزلت ویژه‌ای برخوردارند و گفتار و رفتار آنان ملاک حق و راهنمای حقیقت است؛ چنان که امیرالمؤمنین(ع) فرموده است: «به اهل بیت پیامبرتان بنگرید و به سمت و سوی حرکت آنان ملتزم باشید و از آنان پیروی کنید؛ زیرا آنان هرگز شما را از مسیر هدایت خارج نکرده و به گمراهی باز نمی‌گردانند؛ نه از آنان پیشی بگیرید که گمراه خواهید شد و نه از آنان فاصله بگیرید که هلاک خواهید شد.». امام حسن(ع) خطاب به اهل عراق فرمود: «ما اهل بیتی هستیم که خداوند آیه تطهیر را درباره آنان نازل فرموده است.» روایات در این خصوص بسیار است.

از دو معنای اخیر، در کتاب‌های شیعه معنای دوم رایج‌تر است و هرگاه عبارت اهل بیت بدون قرینه به كار برده شود، به احتمال قوی معنای سوم مد نظر است.

عصمت اهل بیت

بارزترین ویژگی اهل بیت، عصمت است. این ویژگی از آیه تطهیر به دست می‌آید. این آیه، اهل بیت را کسانی معرفی می‌کند که خداوند اراده کرده هر گونه پلیدی را از آنان دور سازد. کلمه «إنّما» در آیه تطهیر، و روایات شأن نزول آن آیه، بیانگر این است که این مسئله از ویژگی‌های اهل بیت است و به آنان اختصاص دارد.

حدیث ثقلین نیز که از احادیث متواتر است و در سند آن تردیدی وجود ندارد بر عصمت اهل‌بیت پیامبر(ص) (به معنای اخصّ آن) دلالت می‌کند، زیرا در این حدیث، اهل‌بیت به عنوان «ثقل اصغر» در کنار قرآن به عنوان «ثقل اکبر» قرار گرفته و دو میراث گرانبهای پیامبر(ص) به شمار آمده که از یکدیگر جدا نخواهند شد و اگر مسلمانان به آن دو تمسک جویند گمراه نخواهند شد. بدون شک، قرآن کریم کلام خداوند است و هیچ گونه خطا و انحرافی در آن راه ندارد: «لا یأْتیهِ الْباطِلُ مِنْ بَینِ یدَیهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ؛ و هیچ گونه باطلی، نه از پیش رو و نه از پشت سر به سویش نمی‌آید». بنابراین، اهل‌بیت پیامبر(ص) نیز که در کنار قرآن قرار گرفته‌اند، از خطا پاک ومبرا هستند و هیچ‌گونه انحرافی در آنان راه نخواهد داشت و تمسک به آنان مانع گمراهی انسان است.

به اعتقاد برخی از عالمان اهل سنّت در عصمت اخلاقی و عملی اهل‌بیت یعنی حضرت زهرا(س) و امامان دوازده گانه شیعه(ع) شکی نیست و جز انسان نادانی که منکر اسلام باشد در آن تردید نمی‌کند، آنچه مورد اختلاف است، عصمت علمی آنان است، ولی با توجه به این که حدیث ثقلین تمسک به اهل‌بیت در حوزه دین را مانع از ضلالت می‌داند، عصمت علمی آنان نیز به روشنی به دست می‌آید.

برتری اهل‌بیت

روایات متعددی بر برتری اهل‌بیت(ع) دلالت دارند، از جمله این روایات، حدیث ثقلین است که برتری اهل‌بیت پیامبر(ص) بر دیگران، به روشنی از آن به دست می‌آید؛ زیرا پیامبر (ص) آنان را در کنار قرآن قرار داده است؛ یعنی قرآن را ثقل اکبر و اهل‌بیت را ثقل اصغر نامیده است و فرد دیگری را در ردیف قرآن قرار نداده است. بنابراین همان گونه که قرآن کریم بر مسلمانان برتری دارد، اهل‌بیت نیز، از دیگران برترند. آیه مباهله نیز بر برتری اصحاب کساء بر دیگر صحابه پیامبر دلالت می‌کند، زیرا بر اساس این آیه، پیامبر (ص) از جانب خداوند مأموریت یافته است تا از میان کودکان، مردان و زنان مسلمان افرادی را برای مباهله با نصرانی‌های نجران با خود همراه نماید. و پیامبر (ص) از مردان، حضرت علی(ع) و از زنان، حضرت زهرا(س) و از کودکان، حسن و حسین را برگزید. بدون شک برای مباهله کسانی برگزیده می‌شوند که از نظر ایمان و قرب به خداوند از جایگاه بالایی برخوردار باشند.

ابوریاح، خدمت کار امّ سلمه از پیامبر (ص) روایت کرده که اگر در روی زمین افرادی گرامی‌تر از علی، فاطمه، حسن و حسین (ع) وجود داشت، خداوند به من دستور می‌داد که به واسطه آنان مباهله کنم، لکن خداوند به من دستور داد که به کمک آنان مباهله کنم، آنان برترین افرادند.

برتری اهل‌بیت از آیات و روایات دیگری مانند: آیه مودت (شوری:۲۳) حدیث سفینه، حدیث باب الحطة، حدیث نجوم و مانند آنها نیز به دست می‌آید.

در گفتار برخی از علمای شیعه آمده است که امامان معصوم از نظر مقام و حقیقت، از تمام انبیای گذشته به جز حضرت محمد(ص) برترند؛ اگرچه از نظر جسمانی، در این دنیا پس از پیامبران آمده‌اند. این اعتقاد بر اساس روایات متعددی است. قرآن كریم نیز مقام امامت را بر مقام پیامبری برتری می‌دهد حضرت ابراهیم(ع) ابتدا پیامبر بود، سپس خداوند پس از آزمودن او، او را امام قرار داد و مقامی بالاتر بخشید.

مرجعیت علمی اهل‌بیت

در حدیث ثقلین

حدیث ثقلین بیانگر مرجعیت علمی اهل‌بیت است؛ زیرا پیامبر (ص) از مسلمانان خواسته است که به قرآن و عترت او تمسک جویند تا گمراه نشوند.

نخستین و اساسی ترین منبع و مرجع علمی مسلمانان قرآن کریم است و پس از آن سنت پیامبر(ص) قرار دارد و نقش اهل‌بیت در این باره این است که ترجمان قرآن و حافظان و ناقلان سنّت پیامبرند. بدون شک پیامبر (ص) بخش عظیمی از حقایق و معارف قرآن را برای مردم بیان کرد ولی بخش دیگری را که شرایط بیان آنها فراهم نبود یا مصلحت این بود که در زمان‌های بعد بیان شود را به عترت معصوم خود سپرد تا آنان آن را بیان کنند. حاصل آن که: حفظ کامل آنچه توسط پیامبر (ص) بیان شده بود و تبیین آنچه بیان نشده بود به اهل‌بیت او سپرده شد.

راه شناخت درست قرآن و سنت پیامبر (ص) تمسک به اهل‌بیت پیامبر(ص) است، و بدین صورت آنان مرجع علمی مسلمانان در شناخت معارف و احکام دین می‌باشند.

ملاعلی قاری از علمای اهل سنت گفته است: «اهل‌بیت غالباً به صاحب بیت و احوال او از دیگران آگاه ترند، بنابراین، مراد از اهل‌بیت دانشمندان آنان و آگاهان به سیره پیامبر و واقفان بر راه و روش او و دانایان به حُکم و حکمت او می‌باشد، به این جهت است که شایستگی آن را دارند که دوشادوش کتاب خدای سبحان قرار گیرند.»

ابن حجر هیتمی نیز گفته است: «پیامبر (ص) بدان جهت قرآن و عترت را ثِقل نامیده است که ثِقل به چیزی که گرانبها و دارای اهمیت است گفته می‌شود و قرآن و عترت این گونه‌اند؛ زیرا هر دو معدن علوم لَدُنّی و اسرار و حکمت‌های عالی و احکام شرعی‌اند؛ بدین جهت بر تمسک به آن دو و فراگیری معرفت از آن دو تحریض و تأکید شده است. این تشویق و تأکید در مورد عترت مخصوص کسانی است که کتاب خدا و سنت رسول خدا (ص) را می‌شناسند و آنها هستند که تا قیامت از قرآن جدا نخواهند شد».

در آیه تطهیر

قرآن کریم در آیه تطهیر، اهل‌بیت پیامبر (ص) را به عنوان کسانی که خداوند آنان را از هرگونه پلیدی پاک کرده است، معرفی نموده و از سوی دیگر یادآور شده است که حقایق متعالی و معارف مکنون قرآن را جز انسان‌های مطهّر از پلیدی‌ها درک نمی‌کنند همان گونه که طهارت شرعی، شرط تماس بدن انسان با ظاهر قرآن است، طهارت روح و جان از رذایل نیز شرط فهم معارف و حقایق قرآن است و هر چه معارف و حقایق لطیف‌تر و عمیق‌تر باشد، فهم آن به طهارت روحی بالاتر و عمیق‌تری نیاز دارد و عالی‌ترین آن ملازم با عصمت است. بنابراین، معارف و حقایق قرآن را به طور کامل و عمیق جز پیامبر (ص) و اهل‌بیت معصوم او کسی نمی‌داند و برای درک این حقایق باید به آنان رجوع کرد.

امام صادق(ع) می فرمایند: «حقایق مربوط به گذشته و آینده و احکامی که حق و باطل را در مورد زندگی بشر از هم جدا می‌سازد، در قرآن وجود دارد، و ما آن را می‌دانیم.» همچنین می فرمایند: «ما راسخان در علم هستیم و تأویل قرآن را می‌دانیم» احادیثی که از امامان معصوم (ع) در این باره روایت شده فراوان است.

وجوب پیروی از اهل‌بیت

در حدیث ثقلین

از حدیث ثقلین ، وجوب پیروی از اهل‌بیت نیز به روشنی به دست می‌آید؛ زیرا در این حدیث، نجات امت از گمراهی، منوط به تمسک به کتاب خدا و اهل‌بیت پیامبر(ص) است. «تمسّک» به معنای «درآویختن» است و درآویختن به قرآن و اهل‌بیت؛ یعنی شناخت دستورات قرآن و اهل‌بیت و پیروی و به کار بستن این دستورات در مقام عمل است.

در آیه اولو الامر

خداوند در آیه اولی الامر می فرماید: «أَطیعُوا اللَه وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْكُمْ ؛ از خدا و پیامبر و صاحبان امر خود اطاعت کنید». خداوند در این آیه، اطاعت از خود و رسول و اولو الامر را واجب کرده است. با توجه به این که «اولی الأمر» بر «الرسول» عطف شده است، بدون این که فعل «أطیعوا» تکرار شود، معلوم می‌شود که ملاک وجوب اطاعت از اولی الأمر همان ملاک وجوب اطاعت از رسول خداست و اطاعت رسول خدا بدان جهت که رهبری الهی است و از مقام عصمت برخوردار است واجب گردیده و اگر او معصوم نبود، اطاعت از او بدون هیچ قید و شرطی واجب نمی‌شد. این مطلب در مورد اولی الأمر نیز جاری است و آنان نیز به دلیل این که از صفت عصمت برخوردارند در آیه اطاعتشان به صورت مطلق واجب شده است.

بنابراین، آیه اولی الأمر علاوه بر معصوم بودن کسانی که پس از پیامبر (ص) در رهبری جامعه اسلامی جانشین او می‌باشند، بر وجوب اطاعت از آنان نیز دلالت می‌کند.

از طرفی آیه تطهیر و روایات مربوط به آن مصادیق اولی الأمرِ معصوم را معرفی کرده است، آنان چنان که گذشت اصحاب کساء هستند. پس، اطاعت از اهل بیت معصوم پیامبر (ص) به عنوان متولیان امر هدایت و رهبری امت اسلامی پس از آن حضرت، واجب است.

در حدیث سفینه

حدیث سفینه نیز بر وجوب پیروی از اهل بیت دلالت می‌کند؛ زیرا در این حدیث پیامبر(ص) اهل بیت خود را به کشتی نوح تشبیه کرده است که هر کس داخل آن شد از طوفان نجات یافت، و هر کس از داخل شدن به آن سرباز زد هلاک گردید.

ابن حجر مکی می گوید: «وجه تشبیه آنان به کشتی نوح این است که هر کس به خاطر تشکر از کسی که این شرافت را به آنان اعطا کرده است، آنها را دوست بدارد و عظیم شمارد و هدایت دانشمندان آنان را بگیرد و به کار بندد از تاریکی مخالفت‌ها نجات یافته و هر کس با آنان مخالفت کند در دریای کفران نعمت و پرتگاه‌های طغیان هلاک خواهد شد».. وی همچنین درباره سند حدیث سفینه می گوید: «این حدیث از طُرُق مختلف که برخی از آنها برخی دیگر را تقویت می‌کند، روایت شده است». .

مودّت و محبّت اهل بیت

براساس آیات و روایات، در وجوب محبّت اهل‌بیت پیامبر(ص) تردیدی نیست.

در آیه مودت «قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَیهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی؛ به ازاى آن [رسالت‌] پاداشى از شما خواستار نيستم، مگر دوستى در باره خويشاوندان.» دوستی خویشاوندان پیامبر(ص) به عنوان مزد رسالت آن حضرت به شمار آمده است. مقصود از قُربی (خویشاوندان) در این آیه همان کسانی‌اند که آیه تطهیر در مورد آنان نازل شده است.

در روایتی از پیامبر(ص) درباره خویشاوندانی که براساس آیه مودت، مودت آنها بر ما واجب شده است، سؤال شد. پیامبر(ص) فرمود: «آنها علی(ع) و فاطمه(س) و فرزندان آن دو هستند.»

ابن حجر مکی پس از نقل روایات مربوط به وجوب محبّت اهل‌بیت گفته است: «از احادیث پیشین، وجوب محبّت اهل‌بیت و حرمت شدید بغض نسبت به آنان معلوم شد. بیهقی و بغوی و دیگران بر وجوب محبت آنان تصریح کرده‌اند و شافعی در ابیاتی که از او نقل شده به آن تصریح کرده است، چنان که گفته است:

فخرالدین رازی محبت به آل محمد(ص) -علی، فاطمه و حسن و حسین- را واجب دانسته و پس از استدلال به آیه مودت، این گونه استدلال کرده است: شکی نیست که پیامبر(ص) علی، فاطمه، حسن و حسن(ع) را دوست می‌داشت، بر این اساس، این عمل بر همه امت واجب است؛ زیرا پیروی از پیامبر(ص) براساس آیاتی همچون آیه ۱۵۸ سوره اعراف، آیه ۳۱ سوره آل عمران و آیه ۲۱ سوره احزاب واجب است. او برای اثبات وجوب محبت آل محمد، به صلوات تشهد نیز تمسک کرده است.

از مجموع آیات مربوط به مزد رسالت پیامبر(ص) به دست می‌آید که وی هیچ‌گونه مزد مادی و غیر مادی که به خود او بازگردد، از مسلمانان نخواست و اگر هم مودّت اهل بیت خود را به عنوان مزد رسالت خویش مطرح کرد، در واقع به نفع خود مردم بوده است: «قُلْ ما سَأَلْتُكُمْ مِنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَكُمْ إِنْ أَجْرِی إِلاَّ عَلَی اللهِ وَ هُوَ عَلی‏ كُلِّ شَی‏ءٍ شَهیدٌ: بگو: هر اجر و پاداشی از شما خواسته‌ام، برای خود شماست. اجر من فقط بر خداوند است».از آیه ۵۷ سوره فرقان(الا من شاءان یتخذ الی ربه سبیلا) استفاده می شود که فایده این مودت، پیمودن راه درست به سوی خداست.

ولایت و رهبری اهل بیت(ع)

ولایت و رهبری اهل بیت دلایل عقلی و نقلی بسیاری دارد.

از نظر عقل و با توجه به فلسفه امامت، عصمت یکی از مهم‌ترین شرایط امام است. آیاتی از قرآن نیز بر این مطلب دلالت می‌کند (ر.ک: آیه اولی الأمر و آیه صادقین).

از سوی دیگر، اهل بیت از ویژگی عصمت برخوردارند، بنابراین امامت و رهبری امت اسلامی پس از پیامبر(ص) به آنان اختصاص دارد.

علاوه بر این، اطاعت از اهل بیت چنان که گذشت واجب است. دلایل وجوب پیروی از اهل بیت اطلاق دارد و همه بایدها و نبایدهای مربوط به زندگی مسلمانان را شامل می‌شود و در این جهت تفاوتی میان مسایل عبادی، اقتصادی و سیاسی و فرهنگی وجود ندارد. به عنوان مثال در آیه اولی الأمر، اطاعت از اولی الأمر همان جایگاه و گستره‌ای را دارد که اطاعت از پیامبر (ص) دارد. اولی الأمر چنان که بیان گردید از ویژگی عصمت برخوردارند و این ویژگی به اهل‌بیت پیامبر (ص) اختصاص دارد.

از مباحث مربوط به مودت اهل‌بیت روشن می‌شود که مودت جنبه طریقی (مقدماتی) دارد و غرض اصلی بر اساس آیه ۵۷ سوره فرقان(الا من شاءان یتخذ الی ربه سبیلا) این است که مردم راه حق را بشناسند و با پیمودن آن به سعادت و رستگاری برسند. شناخت راه حق و پیمودن آن نیز همه عرصه‌های زندگی فردی و اجتماعی، عبادی و سیاسی را دربر می‌گیرد.

نکته درخور توجه در این باره این است که در بسیاری از نقل‌های حدیث ثقلین، هم تمسک به اهل‌بیت بیان شده است و هم ولایت امیرالمؤمنین. به عبارت دیگر در واقعه غدیر خم، پیامبر(ص) هم درباره عترت و اهل‌بیت خود سخن گفت و مسلمانان را به پیروی از آنان سفارش کرد و هم امیرالمؤمنین(ع) را به عنوان ولی و رهبر امت اسلامی پس از خود معرفی کرد. پیامبر (ص) با این کار نشان داد که ولایت امیرالمؤمنین نخستین گام در جهت تحقق بخشیدن به مفاد حدیث ثقلین است.

نکته دیگر این که در برخی از نقل‌های حدیث ثقلین، از قرآن و اهل‌بیت با عنوان «خلیفتین» تعبیر شده است: إنّی ترکت فیکم خلیفتین: کتاب الله وأهل بیتی، مطابق این حدیث، اهل‌بیت، جانشینان پیامبرند، و جانشینی آنان همه جانبه است.

در حدیث دیگری پس از بیان این که پیامبر (ص) قرآن و عترت را به عنوان دو میراث گرانبهای خود برای امت اسلامی معرفی کرده این مطلب بیان شده است که «زمین هیچ گاه از اهل‌بیت خالی نخواهد بود، زیرا اگر چنان شود، زمین بر اهلش خشم خواهد گرفت.» سپس فرمود: «خدایا تو هرگز زمین را از حجت خود خالی نخواهی گذاشت، آنان از نظر تعداد اندک و از نظر منزلت در پیشگاهت بزرگ‌ترین مقام را دارند.». بنابراین، اهل‌بیت، حجت‌های خداوند بر زمین‌اند و امامت و رهبری متعلق به حجت‌های خداوند است.

گواه دیگر بر این که حدیث ثقلین بر امامت اهل‌بیت(ع) دلالت می‌کند این است که امیرالمؤمنین (ع) در مواردی به آن احتجاج کرده‌اند که روز شوری از آن جمله است..

مورد دیگر، احتجاج با طلحه ، عبدالرحمن بن عوف و سعد بن ابی وقّاص است، و مورد دیگر، احتجاج وی در زمان خلافت عثمان و در مسجد پیامبر، در برابر جمعی از صحابه است.

احمد بن حنبل از ابوهریره روایت می‌کند که پیامبر (ص) به علی، حسن، حسین و فاطمه علیهم السلام نگریست و گفت: «انا حرب لمن حاربکم و سلم لمن سالمکم ؛ من در جنگم با کسی که با شما در جنگ است و در صلح و آشتی‌ام با کسی که با شما در صلح است.» از این روایت نیز استفاده می‌شود که اطاعت از این افراد واجب است.

جستارهای وابسته

• ذوی القربی

پانویس

منابع

پیوند به بیرون

• منبع مقاله: